CHOROBA ZWYRODNIENIOWA STAWÓW
Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) polega na przedwczesnym zużyciu i zwyrodnieniu tkanek tworzących staw. Częstość występowania choroby zwyrodnieniowej stawów zwiększa się wraz z wiekiem i dotyczy jednakowo często mężczyzn i kobiet, chociaż mężczyźni częściej chorują przed 45 rokiem życia, natomiast kobiety w późniejszym wieku.
Choroba zwyrodnieniowa stawów (chzs) to postępująca utrata chrząstki stawowej, której towarzyszy niedostateczna odbudowa chrząstki pokrywającej, przebudowa podchrzęstnej warstwy kości oraz tworzenie wyrośli kostnych. Chrząstka szklista, pokrywająca powierzchnie stawowe ma niewielkie zdolności regeneracyjne, a w miejscu jej uszkodzenia powstaje chrząstka włóknista o gorszych własnościach biomechanicznych. Obciążenia przenoszone są przez podchrzęstną warstwę kostną, ulegającą pogrubieniu. Zmiany te mają charakter zazwyczaj powolny, ale stale postępujący.
Zmiany zwyrodnieniowe mogą być pierwotne (bez ustalonej) przyczyny i wtórne (w następstwie zmian wrodzonych, urazowych, zapalnych, zaburzeń hormonalnych, metabolicznych, niektórych chorób ośrodkowego układu nerwowego, zmian nowotworowych w stawie i tkankach okołostawowych).
Przyczyn zwyrodnienia jest wiele:
nadmierne obciążanie stawów,
otyłość,
siedzący tryb życia,
zmiany pourazowe stawów,
wady wrodzone zaburzające biomechanikę stawów,
wibracje, zaburzenia odżywcze i hormonalne,
nierównowaga napięć mięśniowych powodująca przeciążenie stawu.
Objawy
Niezależnie od przyczyny, zmiany zwyrodnieniowe rozpoczynają się, według większości autorów, w chrząstce stawowej. Na tym etapie nie występują jeszcze dolegliwości bólowe, gdyż chrząstka stawowa nie posiada zakończeń czuciowych. Ból i ograniczenie ruchomości stawu w chorobie zwyrodnieniowej są wynikiem przeciążenia więzadeł, torebki stawowej lub mięśni, czy też odczynów zapalnych towarzyszących czasami procesom zwyrodnieniowym. Niekiedy dochodzi do zapalenia błony maziowej z wysiękiem do stawu, co jest przyczyną silnych dolegliwości bólowych.
Bóle miejscowe nasilają się początkowo po wysiłku, a następnie przy każdym ruchu i w spoczynku. Chorobie zwyrodnieniowej stawów towarzyszy wzmożone napięcie mięśni okołostawowych, ograniczenie ruchomości stawów, zaniki mięśniowe (jako efekt ograniczenia aktywności spowodowanej bólem).
Leczenie
Ponieważ nie ma możliwości całkowitego wyleczenia ChZS toteż celem postępowania leczniczego jest przede wszystkim zmniejszenie dolegliwości bólowych, usprawnienie funkcji stawu i ograniczenie inwalidztwa. Osiągnięcie wspomnianych celów terapeutycznych jest możliwe poprzez dążenie do usunięcia lub przynajmniej minimalizacji przyczyn schorzenia, leczenia samego procesu chorobowego, jak i jego konsekwencji. Pomijając czynniki genetyczne, na każdą z wymienionych wcześniej przyczyn ChZS możemy wpływać, korygując jej negatywne konsekwencje w przyszłości. Odpowiednio wczesne korygowanie i leczenie wad postawy, koślawości i szpotawości kolan czy wrodzonej dysplazji stawu biodrowego może zmniejszyć postęp choroby i jej skutki. Niezmiernie ważne jest rozluźnianie nadmiernie napiętych mięśni oraz wzmacnianie tych osłabionych. Trwająca latami nierównowaga napięć mięśniowych powoduje przeciążenie struktur stawowych. Natomiast sprawnie działające mięśnie są gwarancją sprawnie działających stawów.
Ważne miejsce w postępowaniu z ChZS ma fizykoterapia, która działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Odpowiednio dobrane zabiegi (elektroterapia, laser, pole magnetyczne, ultradźwięki, terapia ciepłem lub zimnem) znacznie ograniczają dolegliwości związane z chorobą. Kluczową rolę w zapobieganiu postępom choroby mają ćwiczenia lecznicze. W zależności od zaawansowania ChZS oraz aktualnych objawów, dobierane są różne rodzaje ćwiczeń. Głównym celem kinezyterapii (leczenia poprzez ruch) jest utrzymanie zakresu ruchu w stawie oraz siły i elastyczności mięśni.
Uzupełnieniem opisanego wyżej postępowania leczniczego jest farmakoterapia.
W przypadku zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych, kiedy długotrwałe leczenie zachowawcze nie przynosi już efektów, wykonywane są zabiegi operacyjne endoprotezoplastyki (stawów biodrowych i kolanowych).
Autor: mgr Michał Borowiec
Konsultacja medyczna: dr med. Alicja Łobińska
Bibliografia:
Góralczyk B., Mikuła W., Jagodzińska K.: Choroba zwyrodnieniowa stawów. Medycyna Rodzinna – zeszyt 10 (2/2000)
Sierakowski S.: Choroba zwyrodnieniowa stawów na progu XXI wieku. Nowa Medycyna – zeszyt 115 (2/2002)
Hrycaj P., Łącki J.: Od zwyrodnienia do zapalenia – współczesne poglądy na patogenezę choroby zwyrodnieniowej stawów. Nowa Medycyna – zeszyt 115 (2/2002)