Punkty spustowe.
Niniejszy tekst opisuje pewną grupę dolegliwości bólowych mających swoje źródło głównie w mięśniach szkieletowych. Statystycznie problem ten dotyka wiele osób, jednak często nie jest prawidłowo diagnozowany i leczony. Pierwsza część tekstu opisuje czym jest punkt spustowy i jakie daje objawy, druga część to krótki opis metod leczenia tej dysfunkcji.
Co to jest punkt spustowy i jakie daje objawy?
Punkt spustowy (ang. trigger point) to silnie podrażniona okolica w obrębie nadmiernie napiętego pasma mięśnia szkieletowego lub powięzi mięśniowej. Jest on bolesny podczas palpacji (ucisku) i może prowadzić do specyficznych , promieniujących bólów, napięć mięśniowych (także w innych mięśniach), osłabienia mięśni lub reakcji wegetatywnych. Ból pochodzący z punktów spustowych może imitować wiele schorzeń neurologicznych, ortopedycznych, laryngologicznych, ginekologicznych i innych, np. łokieć tenisisty, zespół cieśni nadgarstka, rwa kulszowa, ból zęba, ból ucha, ból głowy.
Wśród osób szukających pomocy lekarskiej z powodu dolegliwości narządu ruchu, ból mięśniowo-powięziowy jest jedną z najczęstszych przyczyn. Może występować odrębnie lub jako element złożonego obrazu chorobowego.
Wyróżnia się aktywne i ukryte punkty spustowe. Punkt aktywny wywołuje ból zarówno w spoczynku, jak i podczas aktywności mięśniowej. Natomiast punkt ukryty może wykazywać wszystkie cechy diagnostyczne punktu aktywnego, jednakże wywołuje on ból tylko podczas palpacji.
Punkty spustowe dają typowe objawy:
Ograniczona ruchomość mięśni, wyczuwalny opór podczas ruchu, uczucie sztywności
Osłabienie mięśnia, szybkie męczenie się
Ból promieniujący według charakterystycznego wzorca, określonego dla każdego mięśnia
Zmiany wegetatywne danej okolicy, np. lokalny skurcz naczyń krwionośnych, zwiększona lokalna potliwość, gęsia skórka
Dlaczego punkty spustowe pojawiają się w mięśniach?
Do czynników sprzyjających powstawaniu punktów spustowych należy zaliczyć:
Ostre przeciążenia mięśniowe (wysiłek fizyczny przekraczający aktualne możliwości narządu ruchu)
Chroniczne przeciążenia z przemęczeniem mięśnia(wadliwa postawa ciała-przeciążenia statyczne, wielokrotne monotonne ruchy obciążające tylko jedną grupę mięśniową)
Bezpośredni uraz
Zmiany zwyrodnieniowe stawów ( odruchowe napięcie mięśni wywołane bólem, zmiana wzorców ruchowych)
Choroby narządów wewnętrznych (patologia narządów wewnętrznych objawiająca się bólem w układzie mięśniowo-szkieletowym)
Patologiczny przewlekły stres (powoduje odruchowe, często nieuświadomione i trwałe napięcie mięśni)
Zaistnienie pierwszego z opisanych czynników daje najlepsze rokowania z punktu widzenia terapii. Szybkie i precyzyjne określenie mechanizmu przeciążenia zapobiega wytworzeniu mechanizmów kompensacyjnych, które chroniąc uszkodzony mięsień, prowadzą do wtórnych przeciążeń narządu ruchu.
Ból pochodzenia mięśniowego zawsze należy odróżnić od bólu:
Neurologicznego
Reumatycznego
Nowotworowego
Psychogennego
Zapalnego
Naczyniowego
Dlaczego diagnozowanie i terapia punktów spustowych są ważne dla osób aktywnych fizycznie?
Z jednej strony intensywny trening może predysponować do powstawania punktów spustowych jako reakcja obronna organizmu przed nadmiernym obciążeniem narządu ruchu. Z drugiej strony istnieje wiele czynników „pozatreningowych” , które bez naszej świadomości prowadzą do zmniejszenia możliwości wysiłkowych mięśni. Terapia punktów spustowych daje osobom aktywnym szansę przesunięcia granic możliwości swoich mięśni na wyższy poziom.
Jak należy leczyć punkty spustowe? Jak zapobiegać ich powstawaniu?
Punkty spustowe są samo wytwarzającym ból mechanizmem (ból – wzrost napięcia – ból) i nigdy nie znikną jeśli nie zastosuje się odpowiedniej terapii.
W leczeniu punktów spustowych wykwalifikowany terapeuta ma do wyboru szereg technik manualnych (mobilizacje tkanek miękkich). Celem terapii jest dezaktywacja samego punktu, a także rozluźnienie i zwiększenie elastyczności całego mięśnia, w obrębie którego punkt spustowy się znajduje. Właściwa lokalizacja punktów spustowych (odtworzenie dolegliwości zgłaszanych przez pacjenta) oraz fachowe wykonanie technik leczniczych dają natychmiastowe efekty. Aby rezultaty leczenia były długotrwałe, pacjent wspólnie z fizjoterapeutą powinien określić przyczyny powstania punktu spustowego. Długotrwałe pozbycie się objawów może nastąpić tylko wtedy, kiedy czynniki patogenne zostaną zidentyfikowane i wyeliminowane. Eliminacja tych przyczyn oraz samodzielnie wykonywane ćwiczenia rozciągające (po uprzednim instruktażu) minimalizują ryzyko nawrotu dolegliwości. Dodatkowo możliwe do zastosowania są takie zabiegi jak: masaż lodem, masaż klasyczny, kinesiotaping. Zabiegi te stanowią cenne uzupełnienie leczenia i profilaktyki dolegliwości wywołanych przez punkty spustowe.
Terapia punktów spustowych nie wyczerpuje wszystkich możliwości leczenia dolegliwości układu mięśniowo-powięziowego. Jest jednak cennym narzędziem w precyzyjnej lokalizacji i wyrównywaniu napięć konkretnych mięśni. Dopiero po terapii pacjenci częstokroć po raz pierwszy uświadamiają sobie co to znaczy być naprawdę rozluźnionym. Jednocześnie poprawiają się takie parametry funkcjonowania mięśnia, jak siła, wytrzymałość, elastyczność.
Przykłady typowych lokalizacji punktów spustowych oraz dolegliwości jakie powodują:
Mięsień czworoboczny grzbietu: ból z tyłu i z boku szyi i karku, z boku głowy w okolicy skroni i oczodołu.
Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy: ból okolicy oczodołu, ucha i potylicy (za uchem), czasem może powodować szumy w uchu, zaburzenie widzenia, zawroty głowy.
Mięśnie pochyłe: ból przedniej powierzchni klatki piersiowej, ramienia i przedramienia po stronie bocznej, kciuka i palca wskazującego po stronie grzbietowej, przyśrodkowego brzegu łopatki.
Mięśnie prostowniki odcinka szyjnego kręgosłupa (półkolcowy, płatowaty): ból na czubku głowy, ból oka, potylicy, skroni, przejścia szyi w bark.
Mięsień podgrzebieniowy, podłopatkowy: ból przedniej strony barku, ramienia i przedramienia po stronie przednio-bocznej, tylnej strony barku, nadgarstka.
Mięśnie prostowniki odcinka lędźwiowego kręgosłupa (wielodzielny, biodrowo-żebrowy): ból pośladka, stawu krzyżowo-biodrowego, okolicy kości krzyżowej.
Mięsień pośladkowy średni: ból pośladka, kości krzyżowej, grzebienia biodrowego, tylno bocznej strony uda.
Mięsień gruszkowaty: ból pośladka, stawu krzyżowo-biodrowego, tylnej strony uda, głęboko w rejonie stawu biodrowego.
Terapia punktów spustowych jest jedną z metod mobilizacji tkanek miękkich, które wykonujemy w naszym ośrodku.
Autor: mgr Michał Borowiec
Konsultacja medyczna: dr med. Alicja Łobińska
Bibiografia:
1. Chaitow L., Fritz S., King R., Chambers G.: Badanie i leczenie mięśniowo-powięziowych punktów spustowych. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010.
2. Rakowski A.: Kręgosłup w stresie. GWP Gdańsk 1994.